بیمارستان تخصصی و فوق تخصصی امید
دیابت در مراحل مختلف زندگی؛ رویکرد علمی به پیشگیری، تشخیص زودهنگام و مراقبت مداوم
دیابت یکی از چالش‌های مهم سلامت در جهان است؛ بیماری‌ای مزمن اما قابل کنترل و قابل پیشگیری که سبک زندگی، ژنتیک و شرایط محیطی در بروز آن نقشی اساسی دارند. شعار هفته ملی دیابت سال ۱۴۰۴ با عنوان «دیابت در مراحل مختلف زندگی» تأکید می‌کند که این بیماری در هر سنی می‌تواند آغاز شود و هر دوره از زندگی نیز نیازمند مراقبت، پیشگیری و آموزش ویژه است.
این مقاله با هدف افزایش آگاهی عمومی، مرور علمی و کاربردی درباره دیابت و راهکارهای پیشگیری در کودکان، جوانان، زنان باردار و سالمندان ارائه می‌دهد.
۱. دیابت چیست و چرا مهم است؟
دیابت مجموعه‌ای از اختلالات متابولیک است که با افزایش قند خون ناشی از کمبود انسولین یا مقاومت نسبت به آن بروز می‌کند. مهم‌ترین انواع آن عبارتند از:
دیابت نوع ۱
- بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود.
- ناشی از تخریب خودایمنی سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس است.
- پیشگیری مشخصی ندارد اما تشخیص زودهنگام و مدیریت صحیح می‌تواند کیفیت زندگی را تضمین کند.
دیابت نوع ۲
- شایع‌ترین نوع؛ معمولاً در بزرگسالان ولی امروزه در نوجوانان نیز مشاهده می‌شود.
- شدیداً مرتبط با چاقی، کم‌تحرکی و رژیم غذایی ناسالم است.
- قابل پیشگیری با اصلاح سبک زندگی.
دیابت بارداری
- در ۵ تا ۱۰ درصد بارداری‌ها مشاهده می‌شود.
- خطر دیابت نوع ۲ در مادر را در آینده افزایش می‌دهد.
۲. دیابت در مراحل مختلف زندگی
۲-۱. کودکان و نوجوانان
هشدارها و علائم
کودکان ممکن است با علائمی مانند تشنگی شدید، تکرر ادرار، کاهش وزن یا بی‌حالی مراجعه کنند.
اقدامات پیشگیرانه مهم
- تشویق به فعالیت بدنی روزانه دست‌کم یک ساعت
- کاهش مصرف نوشیدنی‌های شیرین و تنقلات صنعتی
- ایجاد عادات غذایی سالم در خانواده (کودکان از والدین الگو می‌گیرند)
- غربالگری چاقی و اختلالات متابولیک در کودکان چاق یا با سابقه خانوادگی دیابت
۲-۲. جوانان و بزرگسالان
این گروه بیشترین خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را دارند.
عوامل خطر اصلی
- تغذیه پرکالری و مصرف زیاد فست‌فود
- ساعات طولانی نشستن و کم‌تحرکی
- استرس شغلی و خواب نامنظم
- سابقه خانوادگی دیابت
راهبردهای پیشگیری علمی
- کاهش وزن حتی به میزان ۵ درصد خطر دیابت را تا ۵۰ درصد کم می‌کند.
- فعالیت بدنی منظم (پیاده‌روی ۳۰ دقیقه در روز) حساسیت سلول‌ها به انسولین را افزایش می‌دهد.
- رژیم مدیترانه‌ای، مصرف سبزی، حبوبات، غلات کامل و چربی‌های سالم اثر محافظتی دارد.
- خواب کافی (۷–۸ ساعت) همراه با مدیریت استرس، سطح هورمون‌های تنظیم‌کننده قند خون را بهبود می‌دهد.
۲-۳. زنان در دوران بارداری
دیابت بارداری اگر کنترل نشود، خطراتی برای مادر و جنین دارد.
عوامل مستعدکننده
- اضافه وزن پیش از بارداری
- سابقه دیابت بارداری در بارداری قبلی
- مقاومت به انسولین و سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
پیشگیری و مراقبت
- کنترل وزن قبل از بارداری
- انجام غربالگری قند خون بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸
- تغذیه سالم: وعده‌های کوچک، متعادل و متعدد
- فعالیت سبک مانند پیاده‌روی روزانه
- کنترل مستمر قند خون با نظر پزشک
۲-۴. سالمندان
در سنین بالا، کاهش فعالیت بدنی، تغییرات هورمونی و بیماری‌های همراه، خطر دیابت را افزایش می‌دهد.
نشانه‌های خاص در سالمندان
- خستگی غیرقابل توضیح
- تاری دید
- عفونت‌های پوستی یا ادراری مکرر
- بی‌اشتهایی یا کاهش وزن
اقدامات پیشگیرانه
- رژیم غذایی کم‌نمک، کم‌چرب و سرشار از سبزیجات
- فعالیت بدنی متناسب مثل پیاده‌روی سبک، حرکات کششی یا آبی
- کنترل فشار خون و چربی خون
- بررسی سالانه قند ناشتا و هموگلوبین A1C
۳. خطرات دیرهنگام دیابت و ضرورت پیشگیری
دیابت بدون کنترل، بر تمام ارگان‌های حیاتی اثر می‌گذارد:
- قلب و عروق: سکته قلبی و مغزی
- چشم: رتینوپاتی و نابینایی
- کلیه: نارسایی کلیه
- اعصاب: گزگز دست و پا، زخم پای دیابتی
- پوست: عفونت‌های مکرر
پیشگیری مؤثرترین راه جلوگیری از این آسیب‌ها است.
۴. اصول قطعی پیشگیری از دیابت (بر اساس شواهد علمی)
۱. حفظ وزن متعادل
BMI بین ۱۸/۵ تا ۲۵ بهترین محافظ در برابر دیابت نوع ۲ است.
۲. فعالیت بدنی منظم
۳۰ دقیقه پیاده‌روی سریع حداقل ۵ روز در هفته.
۳. تغذیه سالم
- حذف یا کاهش نوشیدنی‌های شیرین
- مصرف پروتئین‌های سالم (ماهی، مرغ بدون پوست، حبوبات)
- استفاده از روغن‌های سالم مانند زیتون
- محدودیت نان و برنج سفید و جایگزینی با غلات کامل
۴. ترک سیگار و کنترل الکل
۵. معاینه دوره‌ای و غربالگری
افراد بالای ۳۵ سال یا دارای سابقه خانوادگی، باید آزمایش قند خون سالانه انجام دهند.
۵. زندگی با دیابت؛ نگاه مدرن
دیابت پایان زندگی سالم نیست؛ بلکه نیازمند مدیریت هوشمندانه است:
- پایش Glucose به کمک دستگاه‌های خانگی
- رژیم غذایی منظم و شخصی‌سازی‌شده
- تحرک متناسب
- ویزیت دوره‌ای پزشک و متخصص تغذیه
- کنترل فشار خون و چربی‌ها
ترکیب این عوامل، کیفیت زندگی بیماران را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد.
جمع‌بندی
هفته ملی دیابت ۱۴۰۴ با شعار «دیابت در مراحل مختلف زندگی» یادآور این حقیقت است که پیشگیری باید از کودکی آغاز شود و تا سالمندی ادامه یابد. آموزش، آگاهی، تغذیه سالم، تحرک کافی و غربالگری منظم ستون‌های اصلی پیشگیری از این بیماری جهانی‌اند.
گفتگوی آنلاین 