سنگ مجاری ادراری، زمانی ایجاد می‌شوند که مواد معدنی در کلیه تجمع می‌یابند و موجب تشکیل توده‌های ریزی می‌شوند که به اصطلاح سنگ کلیه نام دارند، سپس این سنگ‌ها در مسیر حرکت از کلیه به سمت مثانه، در مجاری ادراری گیر می‌کنند. اگر انداره‌ی این سنگها به حد کافی بزرگ باشد، میتواند باعث توقف جریان ادرار از کلیه به مثانه شود. این انسداد مجاری ادراری میتواند باعث درد شدید شود. بیشتر مواد معدنی که در کلیه به سنگ کلیه تبدیل می‌شوند و سپس در مجاری ادراری گیر می‌کنند، از جنس مواد معدنی و نمک‌هایی با ترکیبات کلسیمی هستند.

اندازه‌ی سنگهای کلیوی اغلب کوچک است، گاهی کوچکتر از حدی که بتوان با چشم غیر مسلح مشاهده کرد. این سنگ‌های ریز به تدریج از کلیه به سمت مثانه حرکت می‌کنند که معمولا مشکلی ایجاد نمی‌کنند. اما گاهی سنگ‌های کلیوی اندازه‌ی بزرگی دارند که این سنگ‌ها معمولا در مجاری ادراری گیر می‌کنند و مشکلات بعدی از جمله درد شدید را ایجاد می‌کنند.

علائم و عوارض سنگ‌های مجاری ادراری چیست؟

معمولا سنگ‌های ریز هنگام عبور از مجاری ادراری ایجاد مشکل نمی‌کنند و بیشتر علائم و عوارض مشاهده‌ شده مربوط به سنگ‌های بزرگ است. از جمله‌ی علائم و عوارض سنگ‌های مجاری ادراری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- درد شدید و همچنین دردهای متناوب. فرد دردهایی را تجربه می‌کند که بصورت مقطعی بروز می‌کنند سپس قطع می‌شوند. این دردها در هنگام بروز در قسمت‌های مختلف بدن مانند پشت بدن و زیر پایین‌ترین دنده‌های قفسه‌ی سینه ایجاد شده و گسترش می‌یابند. این دردها می‌توانتد تا کشاله‌ی ران نیز گسترش یابند. علاوه بر متغیربودن زمان و مکان بروز دردها، شدت آنها نیز در هر بار بروز می‌تواند تفاوت کند.
- احساس تهوع و استفراغ

- انسداد مسیرهای ادراری و ایجاد مشکل در ادرارکردن
- به دلیل اینکه بدن می‌خواهد سنگ را خارج کند، ممکن است ادرار رنگ صورتی یا قرمز به خود بگیرد که به دلیل وجود خون در آن است.
- ایجاد تکرر ادرار که همراه با درد و سوزش نیز است.
- ممکن است به دلیل سنگ مجاری ادراری، عفونتی در مجاری ادراری ایجاد شود. این عفونت می‌تواند به تب و لرز منجر شود.
- ادرار دارای ظاهری کدر باشد
- باعث ایجاد ادراری با بوی نامطبوع و شدید می‌شود.

درمان سنگ‌های مجاری ادراری

راه‌های درمانی مطلوب معمولا راه‌هایی هستند که کمتر تهاجمی باشند و به جراحی ختم نشوند. تشخیص راه درمانی مناسب توسط پزشک متخصص (اورولوژیست) و بر اساس اندازه‌ی سنگ، محل قرارگیری و شرایط فرد صورت می‌گیرد. اگر سنگ‌های مجاری ادراری کوچک باشند، رژیم تغذیه‌ای مناسب فرد همراه با نوشیدن 8 تا 12 لیوان آب در روز همراه با مصرف یک ‌سری داروها می‌تواند منجر به دفع طبیعی سنگ‌های مجاری ادراری شود. اگر سنگ مجاری ادراری اندازه‌ی بزرگی داشته باشد ممکن است از راه‌های زیر برای درمان آن استفاده شود:

- لیتوتریپسی با شوک امواج: این روش، کم‌تهاجم‌ترین روش درمانی برای سنگ‌های بزرگ مجاری ادراری است که در طی آن امواج کانونی‌شده‌ای به سنگ‌های بزرگ مجاری ادراری تابانده می‌شوند. نیروی وارده توسط این امواج به سنگ‌ها موجب خردشدن و ریزتر شدن آنها شده و در نهایت منجر می‌شود به دلیل اندازه‌ی کوچک خود، به تدریج از مجاری ادراری دفع شوند. جنس امواج استفاده‌شده متفاوت است و می‌تواند اشعه ایکس یا امواج فراصوتی باشد.

- نفرولیتوتومی از طریق پوست: این روش زمانی استفاده می‌شود که از روش لیتوتریپسی با شوک امواج نتوان استفاده کرد. در این روش، ابتدا یک شکاف کوچک به کلیه باز می‌شود سپس توسط وسیله‌ای به نام نفروسکوپ سنگ مجاری ادراری جابجا و حذف می‌شود. معمولا در این روش، نیاز است تا فرد چند شبانه‌روز در بیمارستان بستری شود.

- حذف سنگ مجاری ادراری به روش یورتروسکوپیک: این روش تنها برای شکستن سنگهایی که در میانه یا قسمت پایین‌تر مجاری ادراری گیر کرده‌اند استفاده می‌شود. در این روش، بدون جراحی یا برش، وسیله‌ای به نام یورتروسکوپ از مثانه به محل گیرکردن سنگ در مجاری ادراری بالادست مثانه وارد می‌شود سپس به خارج‌کردن سنگ یا خردکردن آن توسط امواج اقدام می‌شود.

در نهایت باید توجه داشت که بروز سنگ مجاری ادراری و همچنین ایجاد عوارض آن در افراد مختلف متفاوت است. وجود برخی بیماری‌ها، سبک زندگی فرد و سابقه‌ی خانوادگی از جمله فاکتورهای خطر در بروز سنگ مجاری ادراری هستند که برای آگاهی از راه‌های مناسب پیشگیری، تشخیص و درمان عوارض سنگ مجاری ادراری بهترین و ایمن‌ترین راه، استفاده از نظرات پزشک متخصص (اورولوژیست) خواهدبود.

درمان های دارویی و غذایی سنگ مجاری ادراری :

1-    در هنگام درد شدید می توان از داروهای ضد درد قوی مانند پنتازوسین و داروهای ضد التهاب استفاده کرد.
2-    افزایش مایعات مصرفی برای کمک به خارج شدن و درمان سنگ مجاری ادراری کمک میکند.

3-    در سنگهای کلسیمی، رژیم غذایی باید حاوی مقادیر کم کلسیم، پروتئین و سدیم باشد.
4-    در سنگهای فسفاتی، رژیم غذا باید حاوی مقادیر کم فسفات  باشد.
5-    در سنگهای اورمیک، رژیم غذایی باید مقادیر کم پورین (مثل گوشت ماهیچه) و پروتئین باشد.
6-    در سنگهای سیستینی: رژیم غذایی باید کم پروتئین باشد.
7-    در سنگهای اگزالات ، غذاهای حاوی اگزالات را کمتر مصرف نماید، مانند (کاهو، کلم، اسفناج، توت فرنگی سبوس گندم، شکلات، چای، بادام زمینی، قهوه، چغندر، تربچه و ریواس)
به طور کلی در بیماران مبتلا به سنگ غذاهای زیر باید کمتر مصرف شوند:
1-    لبنیات: پنیر، شیر، خامه و فرآورده های آن.
2-    گوشتها: ماهی، مرغ، مغز، قلب، جگر، قلوه، دنبلان، ساردین
3-    سبزیجات: چغندر، اسفناج، ترب، حبوبات خشک شده، نخود، سویا
4-    میوه جات: توت، کشمش، انگور
5-    غلات: نان سیاه، ماکارونی، ریشه گندم، تمام غلات خشک شده.
6-    نوشیدنی: چای، کاکائو، نوشابه های گازدار، نوشابه هایی که از شیر تهیه شده اند.
7-    متفرقه: آجیل، کره بادام زمینی، شکلات، کاکائو، دسرهای تهیه شده از شیر.

اقدامات اولیه در بیمار مبتلا به سنگ مجاری ادراری :

در صورتی که بیمار دچار درد، تهوع، استفراغ، نفخ شکمی، تب، لرز، سوزش ادرار، تکــــرر ادرار، کاهش یا قطع ادرار و یا وجود خون در ادرار بود باید به پزشک مراجعه نماید.

رژیم غذایی را برای جلوگیری از ایجاد  سنگهای کلیوی و پیشگیری از مشکلات ناشی از آن رعایت نماید.

از داروهای مسکن طبق دستور پزشک استفاده کنید.

از حمام گرم یا گرمای مرطوب در ناحیه پهلو استفاده نماید.

بیمار همیشه باید در وضعیتی قرار بگیرد که در آن احساس راحتی بیشتری نماید.

بیمار باید مایعات بیشتر مصرف کند و حرکتش را بیشتر نماید. (افزایش فعالیت)

اگر بیمار نتواند مایعات را بصورت خوراکی مصرف کند ،از سرم استفاده می شود.

بیمار باید بر روی یک گاز یا پارچه ادرار کند و در صورت دفع خودبخود سنگ به پزشک معالج اطلاع دهد.

بیمار باید شب نیز بیدار شده و مایعات مصرف کند.

بیمار باید آزمایش ادرار را در سال اول هر ماه یا هر دو ماه یک بار و از آن به بعد به صورت دوره ای انجام دهد .

بیمار باید از مصرف بیش از حد ویتامینها بخصوص D ومواد معدنی پرهیز نماید.

بیمار در صورتیکه بعد از درمان علائمی ناشی از بیماری دارد باید به پزشک اطلاع دهد.

توجه کنید که خروج قطعات شکسته شده سنگ ممکن است 6هفته طول بکشد و نیز

ممکن است که در ادرار خون مشاهده شود ولی باید تا 24 ساعت برطرف شود.

پیاده روی مهمترین ورزش برای مبتلایان به سنگهای ادراری است. ورزش و تحرک در بیماران مبتلا به هر نوع سنگ توصیه می‌شود. به تمامی افرادی که در خانواده‌ آنها سابقه سنگ وجود دارد توصیه میشود که حداقل سالی دو بار از نظر کلیه بررسی شوند. افرادی که به هر علتی بیماریهای مادرزادی دستگاه ادراری دارند باید از نظر سنگ‌های ادراری مورد بررسی قرار گیرند زیرا این افراد استعداد بیشتری برای تشکیل سنگ‌های ادراری دارند.