بیماری فتق هنگامی رخ می‌دهد که یکی از اندام‌ها، از داخل دریچه نگهدارنده بافت یا عضله در جای خود، فشاری را به سایر اندام‌های جانبی وارد نماید. برای مثال، این امکان وجود دارد که روده از ناحیه ضعیف شده در دیواره شکم، به سمت بیرون منحرف شود.

بسیاری از فتق‌ها، در ناحیه شکم و حد فاصل بین قفسه سینه و کشاله‌های ران رخ می‌دهند. البته امکان وقوع آن‌ها در قسمت فوقانی ران یا کشاله ران نیز وجود دارد. آن‌ها معمولا تهدیدکننده زندگی افراد نیستند اما به خودی خود نیز درمان نمی‌شوند. در برخی موارد برای جلوگیری از ایجاد عوارض خطرناک‌تر، بیمار باید جراحی شود.

نشانه‌های فتق چیست؟

متداول‌ترین نشانه فتق، ایجاد توده یا ناحیه ورم کرده در قسمت آسیب دیده است. برای مثال در فتق اینگوینال، یک ناحیه ورم کرده در هر یک از طرفین استخوان شرمگاهی، در نقطه تلاقی کشاله ران و عضله ثانویه، تشکیل می‌شود. به‌هنگام دراز کشیدن، حالت توده‌ای شکل ناپدید می‌شود اما موقع ایستادن، خم شدن یا سرفه کردن عارضه فتق به‌خوبی احساس می‌شود. علاوه‌بر‌این، ممکنه در اطراف ناحیه توده‌ای شکل درد ناخوشایندی را احساس کنید.

علائم فتق هیاتال

بیماری فتق در اکثر موارد، فاقد هرگونه علائم آشکاریست. شما اطلاعی راجع به ابتلا به این بیماری ندارید، در‌صورتیکه آزمایشات متداول سالیانه را انجام دهید و یا به خاطر یک بیماری دیگر مورد معاینه پزشکی قرار بگیرید، آنگاه متوجه آن خواهید شد. برخی انواع فتق، علائم مخصوص به خود را دارند؛ مثل فتق هیاتال. سوزش معده، مشکل در بلعیدن غذا و درد قفسه سینه از جمله این علائم محسوب می‌شوند.

برگرداندن آسیب ناشی از بیماری به حالت عادی (ریکاوری از فتق)

توجه کردن به علائم فتق، موضوع به‌شدت مهمی محسوب می‌شود؛ چرا‌که این عارضه در‌صورت عدم درمان، به مرور از بین نمی‌رود. پس، به محض روبرو شدن با آن‌ها مراجعه به پزشک الزامیست. پس از معاینات پزشکی، میزان وخامت و نحوه درمان بررسی می‌شوند. فتق دارای عوارض جانبیست که زندگی بیمار را تهدید می‌کند. بروز هرگونه علائمی مانند تهوع، استفراغ، تب یا درد ناگهانی باید به مرکز خدمات اورژانس مراجعه کنید.

توجه داشته باشید که مراقبت‌های پزشکی زودرس، تغییرات در سبک زندگی، شدت علائم را به حداقل می‌رسانند. البته، جراحی تنها روش موجود برای درمان مؤثر بیماری فتق است. سه نوع مختلف از روش‌های جراحی برای درمان فتق در دسترس هستند که جراح بهترین روش را به شما پیشنهاد می‌دهد. پیش‌بینی و تجویز جراحی، یک درمان موثره که به ماهیت بیماری، علائم و سطح کُلی سلامت بدنی بیمار وابسته است. گاهی اوقات، فتق پس از جراحی مجدداً به حالت سابق برمی گردد.

علائم فتق در مردان

علائم کلی فتق در زنان و مردان یکسان است، اما به هر حال ممکن است علائم این مشکل در مردان و زنان به شکل‌های متفاوتی بروز کند. معمولا فتق کشاله ران در مردان موجب تورم قابل‌مشاهده در بیضه می‌شود. معمولا فتق کشاله ران 7 برابر در مردان بیشتر از خانم‌ها ایجاد می‌شود که در بسیاری از مواقع به فتق بیضه نیز ختم می‌شود. فتق بیضه سمت راست معمولا شایع‌تر از بیضه سمت چپ است.

علائم فتق در زنان

خانم‌ها بیشتر به فتق فمورال یا رانی مبتلا می‌شوند. معمولا فتق فمورال در زنان موجب درد شدیدی در شکم و کشاله ران می‌شود. در این شرایط معمولا باد فتق با ایجاد یک برآمدگی قابل لمس نیز قابل‌تشخیص است. زمانی که فرد مبتلا به فتق به پشت دراز می‌کشد، معمولا برآمدگی عقب رفته و ناپدید می‌شود. در اکثر خانم‌ها خندیدن، گریه کردن، سرفه و اجابت مزاج موجب می‌شود تا برآمدگی فتق بیشتر قابل‌مشاهده شود. در این نوع فتق معمولا روده مسدود می‌شود و لازم است فرد تحت عمل جراحی لاپاراسکوپی قرار بگیرد. یکی دیگر از انواع باد فتق رایج در خانم‌ها فتق در بارداری است که باید توسط پزشک بررسی و درمان شود.

علل ایجاد بیماری فتق

ضعیف بودن عضلات و فشارهای شدید به آن‌ها به طور همزمان، فتق را پدید می‌آورد. به همین علت، سریعا یا به مرور زمان گسترش می‌یابد. برخی عوامل رایج بروز فشار بیش از حد به عضلات، ضعیف شدن آن‌ها و نهایتاً ظهور بیماری فتق عبارتند از:

بیماری مادرزادی که در دوران جنینی یا از زمان تولد ظاهر می‌شود.

افزایش سن

آسیب ناشی از مصدومیت یا جراحی

سرفه مزمن یا بیماری گرفتگی حاد ریوی (COPD)

تمرینات سنگین یا بلند کردن اشیای بزرگ با وزن زیاد

بارداری، خصوصاً چندین بارداری

یبوست که همزمان با حرکت روده، فرد را تحت فشار قرار می‌دهد.

چاقی یا اضافه وزن

ایجاد سیالات داخل شکم یا آسیت

علاوه‌بر‌این، عوامل دیگری نیز وجود دارند که خطر ایجاد بیماری فتق را افزایش می‌دهند. این عوامل عبارتند از:

سابقه شخصی یا خانوادگی از فتق

بالا رفتن سن

بارداری

اضافه وزن یا چاقی

یبوست مزمن

سرفه مزمن (احتمالاً بدلیل افزایش مستمر فشار روی شکم)

فیبروز کیستیک

سیگار کشیدن (منجر به تضعیف بافت پیوندی می‌شود)

تولد به صورت نارس یا با وزن کم در هنگام تولد

تشخیص بیماری فتق

ممکن است پزشک از آزمایشات تصویربرداری، برای تشخیص بیماری استفاده کند؛ این آزمایشات عبارتند از:

اولتراسوند شکمی: با استفاده از امواج صوتی فرکانس بالا، تصویری از ساختارهای داخل بدن ایجاد می‌شود.

سی‌تی‌اسکن: اشعه ایکس با فناوری رایانه‌ای ترکیب می‌شود، تا تصویر دلخواه ایجاد شود.

اسکن MRI: ترکیبی از امواج مغناطیسی قوی، و امواج رادیویی، برای تولید تصویر بکار می‌روند.

در‌صورتی‌که تردیدی راجع‌به فتق هیاتال وجود داشته باشد، پزشک به دنبال استفاده از آزمایشات تکمیلی خواهد بود، تا وضعیت داخلی شکم بیمار را دقیق‌تر بررسی کند.

اشعه ایکس باریومی یا گاستروگرافین: شامل یک سری تصاویر پرتو X است که از مجرای گوارشی به‌ دست می‌آیند. تصاویر پس از خوردن نوشیدنی حاوی دیاتروزات مگلومین و دیاتروزات سدیم (گاستروگرافین) یا محلول باریوم مایع به دست می‌آیند. هر دو تصویر بخوبی روی تصاویر پرتو X به چشم می‌آیند.

آندوسکوپی: دوربین کوچک متصل به لوله از داخل گلو عبور کرده و وارد مری و شکم می‌شود.

جراحی فتق

در‌صورتی‌که فتق بزرگتر شود، حالت دردناکی پیدا می‌کند، ممکنه جراح به این نتیجه برسد که جراحی بهترین راه حل است. برای مثال، شکاف ایجاد شده در دیواره شکم در طول جراحی، منجر به درمان فتق می‌شود. رایج‌ترین کار، پوشش دادن حفره به وسیله توری جراحی است.

امکان درمان بیماری فتق، با هر دو روش جراحی باز یا لاپاراسکوپی وجود دارد. جراحی لاپاراسکوپیک، از یک دوربین کوچک و تجهیزات مینیاتوری جراحی، برای ترمیم فتق استفاده می‌کند. برای این کار فقط چند بُرش کوچک ایجاد می‌شود. ضمناً به بافت‌های اطراف آسیب کمتری وارد می‌شود. در طول جراحی، جراح بُرشی را در نزدیکی فتق ایجاد می‌کند. سپس ناحیه بیرون زده، به سمت محل اصلی‌اش فشار و کاملاً بخیه زده می‌شود. با قرار دادن توری جراحی تقویت شده که در نهایت، قسمت بُرش خورده ترمیم می‌شود.

تمامی فتق‌ها، از طریق جراحی لاپاراسکوپی قابل درمان نیستند. در صورتی که درمان از طریق جراحی باز در دستور کار باشد، یک سری تعاملات بین جراح و بیمار صورت می‌گیرد تا بهترین گزینه جراحی شناسایی شود.

ریکاوری

احتمالاً پس از انجام جراحی، در اطراف ناحیه مربوطه احساس درد خواهید کرد. پزشک با تجویز یک سری داروها، به دنبال کاهش درد است. مطمئن شوید که دستورالعمل‌های پزشک، علی الخصوص دستورالعمل‌های مراقبت از زخم، را به صورت کامل رعایت می‌کنید. در صورت بروز هرگونه علائم از جمله عفونت، تب، قرمز شدن یا فرورفتگی ناحیه و دردی که ناگهان تشدید می‌شود، بلافاصله با پزشک تماس بگیرید.

پس از درمان فتق، تا چند هفته قادر به انجام حرکات معمول روزانه نخواهید بود. باید از هرگونه فعالیت شدید اجتناب کنید. ضمناً در همین دوره، از بلند کردن اشیای سنگین‌تر از 4 کیلوگرم خودداری کنید. جراحی باز، معمولاً دوره بازیابی طولانی‌تری را نسبت به جراحی لاپاراسکوپی در پی دارد. جراح به شما اعلام می‌کند که چه زمانی می‌توانید به روال کار عادی خود برگردید.

عوارض بعد از عمل فتق

از مهم‌ترین عوارض بعد از عمل فتق می‌توان به تورم و درد شدید در ناحیه جراحی‌شده اشاره کرد. اگر فرد مراقبت‌های ضروری بعد از عمل فتق را به درستی انجام ندهید، احتمال عفونت در محل جراحی وجود دارد. در این شرایط ممکن است فرد علائمی مثل تب و لرز، تهوع و استفراغ، احساس گرما در ناحیه جراحی‌شده و همچنین خروج ترشحات چرکی از زخم را تجربه کند. در این شرایط لازم است فرد هر چه سریع‌تر با پزشک جراح خود در مورد عوارض عمل صحبت کند.

انواع بیماری فتق

بیماری فتق به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. در ادامه می‌توانید با رایج‌ترین انواع فتق آشنا شوید.

فتق اینگوینال

فتق اینگوینال، شایع‌ترین حالت فتق محسوب می‌شود. بیشتر از 75 درصد از کل فتق‌ها مربوط به همین نوع فتق است. این حالت هنگامی رخ می‌دهد که روده‌ها به یک نقطه ضعیف یا قسمت پایینی دیواره شکم فشار وارد می‌کنند و ممکنه کانال اینگوینال دچار پارگی شود. این حالت اکثراً در مردان شایع است.

کانال اینگوینال در کشاله ران وجود دارد. در مردان، طناب اسپرماتیک از شکم به کیسه بیضیه می‌رود. این طناب بیضه‌ها را در جای خود ثابت نگه می‌دارد. در زنان، کانال اینگوینال شامل رباطیست که رحم را در جای خود ثابت نگه می‌دارد.

این فتق اکثراً در مردان رویت می‌شود. بیضه‌ها کمی پس از تولد، از داخل کانال اینگوینال به سمت پایین حرکت می‌کنند. انتظار می‌رود که این کانال‌ها پس از عبور از آن‌ها، کاملاً بسته شوند. گاهی اوقات کانال به درستی بسته نمی‌شود. بدین ترتیب با یک ناحیه تضعیف شده روبرو می‌شویم. اطلاعات بیشتر راجع به فتق اینگوینال در مقاله دیگری ارائه شده‌ است.

فتق هیاتال

فتق هیاتال یکی دیگر از انواع فتق است که زمانی رخ می‌دهد که بخشی از شکم از مکان اصلی خود خارج شده و رو به بالا به سمت دیافراگم و حفره قفسه سینه منحرف می‌شود. دیافراگم یک عضله تک لایه است که با منقبض شدن و کشیدن هوا به داخل ریه‌ها، امکان تنفس را فراهم می‌سازد. دیافراگم اندام‌های شکمی را از قفسه سینه جدا می‌کند.

این نوع بیماری فتق، غالباً در افراد بالای 50 سال رویت می‌شود. توجه داشته باشید که علت اصلی این بیماری در کودمان، مادرزادی است.

فتق هیاتال، در اکثر موارد رفلاکس معده _مری را در پی دارد. در این حالت، محتوای معده مسیر برگشتی را طی کرده و وارد مری می‌شود. سپس، حالت سوزش به فرد دست می‌دهد. برای اطلاعات بیشتر به مقاله فتق هیاتال مراجعه کنید.

فتق ناف

فتق ناف، در کودکان و نوزادان به وقوع می‌پیوندد. این عارضه هنگامی رخ می‌دهد که روده‌ها در مجاورت ناف، به سمت دیواره شکم فشار وارد می‌کنند. شما در هنگام گریه کودک، متوجه فتق و حالت توده‌ای در نزدیکی ناف وی می‌شوید.

فتق ناف، تنها حالتی است که با قوی‌تر شدن عضلات دیواره شکم، به خودی خود از بین می‌رود. این حالت معمولاً در یک یا دو سالگی کودک رخ می‌دهد. در صورتی که فتق پس از 5 سالگی از بین نرود، می‌توان از جراحی برای درمان آن استفاده کرد. ممکن است افراد بالغ نیز دچار فتق ناف شوند. مشکلاتی همچون چاقی، بارداری یا جمع شدن مایع در شکم (آسیت) منجر به وارد شدن فشارهای دائمی و مکرر روی شکم می‌شوند. جزئیات بیشتر در این زمینه، در مقاله‌ای دیگر ارائه شده‌اند.

فتق شکمی

فتق شکمی هنگامی رخ می‌دهد که بافت شکم در مجاورت یکی از دریچه‌های عضلات شکم، دچار فشردگی می‌شود. احتمالاً متوجه می‌شوید که در حالت دراز کشیده، اندازه فتق شکمی کاهش می‌یابد. علیرغم اینکه، امکان وجود فتق شکمی از زمان تولد وجود دارد اما معمولاً از سن خاصی پدید می‌آید. رایج‌ترین عوامل منتهی به این عارضه عبارتند از چاقی، فعالیت شدید، بارداری.

همچنین، امکان ظهور فتق شکمی در محل جراحی نیز وجود دارد. از این عارضه تحت عنوان فتق بُرش جراحی یاد می‌شود. زخم ناشی از جراحی یا ضعیف شدن عضلات شکم در محل جراحی، علت بروز این عارضه محسوب می‌شوند. برای کسب اطلاعات بیشتر راجع به فتق شکمی، مقاله تکمیلی را مطالعه کنید.

درمان بیماری فتق

تنها روش مؤثر برای درمان بیماری فتق، انجام عمل جراحی است. البته اینکه جراحی ضروری باشد یا خیر، به اندازه فتق، شدت و علائم بستگی دارد. پزشک این تمایل را دارد که وضعیت فتق را بررسی وهرگونه عوارض جانبی مربوطه را شناسایی کند. از این روش تحت عنوان نظارت همراه با انتظار یاد می‌شود. گاهی اوقات پوشیدن شکم بند، می‌تواند به کاهش علایم فتق کمک کند. شکم بند یک لباس نگهدارنده است که زیر لباس اصلی پوشیده می‌شود و فتق را در محل آسیب دیدگی کنترل می‌کند.

قبل از استفاده از شکم بند، حتما با پزشک خود مشور کنید تا مطمئن شوید آن را در جای مناسب خود قرارداده‌اید.

داروهای آزاد یا نسخه‌دار که اسید معده را کاهش می‌دهند، مناسب برای افرادیست که به فتق هیاتال مبتلا هستند؛ چراکه میزان علائم بیماری را کاهش داده و اثر آسیب دیدگی و ناراحتی را به حداقل می‌رسانند. این داروها عبارتند از داروهای ضد اسید، مسدودکننده‌های گیرنده H2، مهارکننده‌های پمپ پروتون.

درمان خانگی برای بیماری فتق

علیرغم اینکه، روش‌های خانگی برای درمان فتق کافی نیستند اما می‌توان با اتخاذ برخی تدابیر، علائم نامطلوب را کاهش داد. مصرف حجم بیشتری از الیاف‌های غذایی، به شما کمک می‌کند تا با یبوست و فشار ناشی از حرکات روده مقابله کنید. این وضعیت منجر به تشدید فتق می‌شود. برخی غذاها با درصد الیاف/ فیبر بالا عبارتند از غلات کامل، میوه‌ها و سبزیجات.

تغییرات در رژیم غذایی نیز می‌توانند به تغییر علائم فتق هیاتال بیانجامند. سعی کنید از مصرف وعده‌های غذایی بزرگ و  سنگین اجتناب کنید. پس از مصرف غذا، خم نشوید یا دراز نکشید. سعی کنید وزن بدن خود را در محدوده سالمی حفظ کنید. برای جلوگیری از رفلاکس اسیده معده، از غذاهای آسیب‌زا همچون غذاهای ادویه‌دار و مبتنی بر گوجه فرنگی دوری کنید. علاوه‌بر‌این، ترک سیگار نیز به نوبه خود مفید است.

تمرینات ورزشی برای درمان فتق

برخی تمرینات منجر به تقویت عضلات اطراف فتق شده و وزن نامطلوب را کاهش می‌دهند. بدین ترتیب به کاهش برخی علائم کمک می‌کند. مطالعه سال 2018 از یک منبع معتبر نشان می‌دهد که برنامه‌های تمرینی چه اثری روی افراد چاق دارند. این افراد بدلیل فتق شکمی تحت جراحی قرار گرفته‌اند. مشاهدات نشان می‌دهند که افرادی که تمرینات ورزشی را تکمیل می‌کنند، عوارض پس از جراحی کمتری را متحمل می‌شوند.

توجه کنید که برخی تمرینات از جمله بلند کردن وزنه و یا تمرینات فشاری روی شکم، منجر به افزایش آسیب‌دیدگی و فشار روی فتق می‌شوند. بدین ترتیب میزان ورم کردگی افزایش می‌یابد. همین موضوع برای تمرینات ورزشی که به صورت نادرست انجام می‌شوند، صدق می‌کند.

در‌صورتی‌که دچار فتق هستید، سعی کنید همواره تمرینات ورزشی مناسب را با پزشک یا تراپیست خود در میان بگذارید. آن‌ها تعامل لازم را با شما برقرار می‌کنند، تا در وهله نخست تمرینات مناسب، و سپس نحوه اجرای صحیح آن‌ها مشخص شود.

سایر روش های درمان فتق بدون جراحی

معمولا جراحی از رایج‌ترین روش‌های درمان فتق است، اما در بسیاری از مواقع پوشیدن کمربندهای فتق بند نیز می‌تواند با وارد کردن فشار ملایم به فتق، آن را در جای خود نگه دارد و به کاهش درد فتق نیز کمک کند. معمولا افرادی که به هر دلیلی شرایط مناسب برای جراحی را ندارند، از این کمربندها و یا از روش‌های طبیعی برای درمان فتق استفاده می‌کنند.

مصرف آب آلوئه‌ورا قبل از غذا

استفاده از کمپرس یخ روی محل التهاب

مصرف زنجبیل خام

کاهش وزن

کنترل استرس با مدیتیشن

مصرف آب سبزیجات تازه

مصرف دمنوش‌ دارچین، شیرین‌بیان، بابونه و گل ختمی

ماساژ روغن بادام شیرین در ناحیه فتق

استفاده از فتق بند

پیشگیری از بیماری فتق

نمی‌توان تحت تمامی شرایط، از وقوع بیماری فتق جلوگیری کرد. گاهی اوقات یک بیماری ارثی و یا جراحی‌های قبلی، منجر به بروز بیماری فتق می‌شوند. البته یک سری ملاحظات ساده در روند زندگی، مانع از ابتلا به بیماری فتق می‌شوند. این اقدامات، میزان فشار وارده بر بدن را کاهش می‌دهند. در اینجا به چند نکته کلی برای پیشگیری از فتق اشاره می‌کنیم:

ترک سیگار

مراجعه به بیمار در حین بیماری، و جلوگیری از ایجاد سرفه دائمی

حفظ وزن بدن در حد سالم و مناسب

عدم فشار آوردن به بدن در حین حرکت روده یا ادرار کردن

خوردن غذاهایی با فیبر زیاد به میزان کافی، جهت جلوگیری از یبوست

انجام تمرینات ورزشی لازم برای تقویت عضلات شکم

اجتناب از بلندکردن اجسام خیلی سنگین. در صورت لزوم، از طریق زانوها خم شوید، نه اینکه کمر خود را خم کنید.